Motho a ka fihlela sepheo sa hae ka ho etsa meralo le mananeo, ebe o etsa mehato ya mananeo sepheyo ka sepheyo. Ho na le diketso tsa letsatsi le letsatsi le tsa beke le beke tseo a tlamehang ho di etsa tse tla lebisa ho dipheo le mananeo a phethehileng. Sesebediswa seo a ka se sebedisang ho etsa hore mananeo a hae a etswe, meralo ya hae e phethwe le merero ya hae e phethehe ke meralo ya ntwa.

“Moralo wa ntwa” o hlaloswa e le lethathamo la dipheyo tsa letsatsi kapa beke tse thusang ho tlisa moralo wa leano. Dipheyo tsena di sebetsana le diketso tse hlokang ho etswa hona jwale kapa kapele kamoo ho ka khonehang. Di boetse di sebetsana le eng kapa eng e kannang ya thibela sepheyo, jwalo ka ntho e fosahetseng, e haellang kapa e entsweng ka phoso.

Batho ba bang ba ngola meralo ya ntwa e le letoto la diketso tseo ba tshepileng ho di etsa ka letsatsi kapa beke e tlang. Sena se nepahetse ebile se molemo ho feta ho letho mme se thusa ho hlophisa diketso tse hlokahalang. E kanna yaba motho ya sa etseng tsena o tla etsa ho honyane haholo mme a tenehe ebe o “phathahane” ho feta motho ya di etsang. Mokgwa o motle wa ho fihlela tlhahiso ke hore motho a rale, ka tsela e hlophisehileng, seo a ikemiseditseng ho se etsa ka letsatsi le tlang kapa bekeng ebe wa se etsa. Empa sena se sebedisa moralo wa ntwa e le sesebediswa ka tsela e bohlokwa haholo.

A re shebeng ditlhaloso. Hobaneng see se bitswa moralo wa ntwa? Sena se bonahala e le polelo e thata ya sesole e ka e sebediswang lefatsheng la tsamaiso ya letsatsi le letsatsi. Empa eya dumellana ebile ke polelo e bohlokwa.

Ntwa ke ntho e etsahalang ka nako e telele mme ntho e nngwe le e nngwe e latela hore na ke mang ya hlolang kapa ya lahlehelwang. Ntwa e nnyane ke ntho e etsahalang ka mora nako e kgutshwane. Sesole se ka lahlehelwa ke dintwa tse mmalwa empa se nne se hape ntwa e kgolo. Kahoo ka moralo wa ntwa e nnyane, motho o bua ka dinako tse kgutshwane.

Ho na le ho hong hape ka sena. Ha motho a bua ka ntwa, o bua ka letoto la diketsahalo tse etsahalang nako e telele. Ha ho baetapele ntweng ba kileng ba atleha ntle leha ba ka etsa moralo o itseng. Sena se ka ama tswelo-pele ya ntwa kapa karolo e kgolo ya yona mme se amana le maikutlo a maholo, a boemo bo hodimo. Moralo wa leano o a akaretsa, ha o qaqise, o na le merero e hlakileng ebile o dumellana le maemo a phahameng a Sekala sa Tsamaiso.

Boemong bo tlase ba tshebetso efe kapa efe, ka tlase ho moralo wa leano, motho o na le moralo o bohlale. Ho etsa leano la moralo, ho tlameha ho ba le moralo wa ho tsamaya (jwalo ka masole a makae a lokelang ho romelwa kae kapa neng) le diketso (jwalo ka hore na a tla hlasela kapa a emele hore ho etsahale ntho e nngwe pele). Tsena ke tse ding tsa dintho tse hlokahalang ho phetha moralo o bohlale. Moralo o bohlale o hlaha maemong a tlase sesoleng mme hangata o sebediswa ho kenya moralo wa leano tshebetsong.

Ho rala ka bohlale ho ka kenyelletsa dintlha tse ngata, esita le ho fana ka diketso tseo lesole le leng le lokelang ho di etsa, jwalo ka “Lesole Joe ho boloka sethunya sa hae sa motjhine se shebile sehlopheng sa difate tse hodimo leralleng le ho thunya ha eng kapa eng e sisinyeha.”

“Botsamaisi bo bohareng”—baetapele ba dihlopha tse kgolo tsa masole ho ya fihla ho baetapele ba dihlopha tse nnyane tse akaretswang ke polelo ena—ba ikemiseditse ho kenya moralo wa leano tshebetsong.

Sehlopha se hodimo sa moralo se fetolela leano la maano. Botsamaisi bo bohareng bo fetola moralo wa leano ona hore e be ditaelo tse bohlale. Di etsa sena ka nako e telele le e haufinyane. Ha o theohela molemong wa nakwana, o na le meralo ya ntwa.

Moralo wa ntwa ka hona o bolela ho fetola moralo wa leano ho dipheyo tse hlakileng, ebe di kenywa tshebetsong. Tsena di lokela ho phethwa nakong ya nako e haufi le ya hona jwale, eseng nakong e hole e tlang. Kahoo mona o na le moralo wa leano o motle o tla fetoha dipheyo tsa maano e metle ebe wa etswa, ​​o lebisa kgatelo-peleng. Dintho tse ngata tse boletsweng ha di etswa ka katleho di bolela hore o ka hlola ntweng.

Sena se lokela ho o thusa ho utlwisisa hore na moralo wa ntwa ke eng. Ke lenane la dipheyo tse lokelang ho etswa hona jwale kapa kapele kamoo ho ka kgonehang. Dipheyo tsena di akaretsa nako e kgutshwane feela ya nako e tlang. Ho di etsa ho tla beha karolo ya moralo tshebetsong.

Ho tswa ho sena, ho hlakile hore botsamaisi bo sebetsa hantle ha ho e-na le moralo wa leano le ha le tsejwa ho isa tlase ho ya boemong ba bareri ba mahlale. Bareri ba mahlale ke batho ba kenyang meralo ya maano ho dipheyo, ebe eo e tsejwa le ho etswa ke ba bookamedi bo bohareng le ho ya tlase. Ena ke tsamaiso e atlehileng haholo ha e etswa ka nepo.

Ho jwalo, moralo wa leano o phethehileng ebile o nepahetse o tla lebisa diketsong tse etswang tse tla ba molemo kapa tsa bohlokwa. Moralo wa leano ka boona o ipapisitse le mananeo a ngotsweng ka foromo ya sepheyo a sebetsang mme a sebedisa disebediswa tse teng (tjhelete, basebetsi, disebediswa, phepelo, jwalo-jwalo).

Seo re se buang e le “ho latela” (ho tlatsa se laetsweng) ehlile ke sepheyo se entsweng. Motho ya etsang sepheyo a kanna a se tsebe polane ya moralo ka kakaretso kapa hore na sepheyo sa hae se kenella jwang ho sona. Empa batsamaisi ba tlameha ho etsa bonnete ba hore sepheyo sohle se tlisa moralo wa leano ka kakaretso.

Ha re bua ka kgokahano, re hlile re bua ka ho etsa bonnete ba hore moralo wa leano o kenngwa mohopolong o hlophisitsweng, oo, boemong bo tlase ba boikarabello mokgatlong o hlophisang diketso hore kaofela di hokahane nqa e le nngwe.

Mona ke mohlala wa ho hokahanya, kapa tshebedisano e nepahetseng. Haeba o beha batho ba bangata ka holong e kgolo (kamore e kgolo e sebedisetswang diboka) mme o etsa hore ba shebe ka nqa tse fapaneng ebe o ba hwelehetsa ka tshohanyetso hore ba qale ho matha, ehlile emong o tla mathela ka ho e mong ho be le pherekano e felletseng. Sena ke setshwantsho seo motho a se fumanang ha moralo wa leano o sa fetolwe ho ba moralo o bohlale o boreledi mme o sa etswe ka tsela e dumellanang. Batho bana ba mathang ka holong ba ka etsa eka ba potlakile haholo, mohlomong ba bile ba hloname haholo ba bile ba ferekane. Ho kanna ha bonahala eka ba mosebetsing mme ba hlahisa, empa seo se ke ke sa nepahala hobane diketso tsa bona di ne di sa tsamaisane.

Jwale haeba re nka batho bana ba ka holong mme re etsa hore ba etse ho hong ho bohlokwa, jwalo ka ho hlwekisa holo, re sebetsana le diketso tse ikgethang tsa batho ba itseng ba amanang le mafielo le dimopo—ke mang ya di fumanang, ya nkang dithole le tse ding. Moralo wa leano wa ho “Hlophisa holo bakeng sa kopano” o fetolwa moralo o bohlale o hlakileng o bolelang hore na ke mang ya etsang eng le hokae. Seo e ka ba moralo o bohlale. Diphello e tla ba holo e hlwekileng e se e loketse seboka.

Empa “Hlwekisa holo bakeng sa kopano” ho hlakile hore ke karolo e nyane feela ya moralo wa leano e akaretsang. Ka mantswe a mang, moraloo wa leano ka bo ona o tlameha ho arolwa dikarolo tse nyane.

Ka mokgatlong, hlooho ya sehlopha e ka ba le moralo wa ntwa o tla ba le mehato e mengata ho ona. Mehato ena e ne e ka ya ho babusi ba tlaasana, ba ka ngolang meralo ya ntwa bakeng sa dikarolo tsa bona. Meralo ena ya ntwa e ne e tla ba le dintlha tse ngata ho feta moralo wa ntwa wa hlooho ya mokgatlo. Kahoo re na le moralo o moholo wa kakaretso oo butle-butle o tla qaqisa haholwanyane ka ho arolwa dikarolo, dikarolo tsena di arolwe ka dipheyo tse nnyane haholo.

Tsamaiso ena e lokela ho tlisa katleho e ntle e thusang ho etsa hore moralo wa leano o etswe. Mme ha o utlwisisa tsohle tse kahodimo, o tla be o ipabola ho se hlokehang ho hokahanya mesebetsi e mengata e lokelang ho etswa ho fihlela moralo wa leano.

Moralo ona o ipapisitse le disebediswa tse teng. Kahoo mokgatlo o ntseng o eketseha ka boholo kapa o leka diprojeke tse kgolo o tlameha ho kenyelletsa moralo wa mokgatlo le sepheyo le meralo ya ntwa e le hore mokgatlo o dule o le hammoho ha o ntse o hola.

Ha a ngole moralo wa ntwa motheong wa “Ke tla etsa eng hosane?” kapa “Ke tla etsa eng bekeng e tlang?” Sena se nepahetse ka tsela ya sona ebile se molemo ho feta ha hose letho. Empa se lokelang ho sebetswa ke eng ke potso e akaretsang ya “Ke diketso dife tse tobileng tseo ke tlamehang ho di etsa ho phethahatsa moralo ona wa leano ho fihlela sephetho se nepahetseng sa karolo ee ya moralo, ho latela mehlodi e teng?” Ebe e mong o tla ba le moralo wa ntwa ya letsatsi le hlahlamang kapa beke e tlang.

Ho na le ntho e le nngwe eo o lokelang ho e ela hloko ha o etsa meralo ya ntwa. Motho a ka ngola dipheyo tse ngata tse sa amaneng le letho le moralo wa leano. Dipheo tsena di ka qetella di boloka batho ba tshwarehile haholo empa ba sa phethe karolo ya moralo wa leano. Kahoo, moralo wa ntwa o ka fetoha molato ha o sa hatelle moralo o mong le o mong mme o sa finyelle ho maikemisetso a bohlale.

Jwale moralo wa ntwa ke eng? Ke dipheyo tse ka sebediswang, tse ngotsweng, tse phethang karolo ya moralo wa leano o hlokang ho etswa ka nako ya jwale.

Kutlwisiso ya ho shebisisa le ho sebedisa ka boqhetseke meralo ya ntwa e bohlokwa phethahatsong e hlahisang tlhahiso, moputso, ho tlisa (ho romella dihlahiswa ho ba di batlang) kapa eng kapa eng eo e leng sephetho se lakatsehang.

Ke teko ya motsamaisi hore na a ka hlophisa moralo wa ntwa ka boiphihlelo, a ntano etsa moralo wa hae wa ntwa. Sena se bontsha boqheketse le bokgoni ba motsamaisi. Meralo ya ntwa e le sesebediswa e ka sebediswa le ke batho dikarolong tsohle tsa bophelo le ketsahalong efe kapa efe.