In gebieden waar iemand zeer vertrouwd (goede kennis over iets heeft) mee is, weet hij hoe het toneel (of het gebied) behoort te zijn. Als iemand bijvoorbeeld jarenlang heeft gewerkt in een bepaald soort baan, is hij waarschijnlijk vertrouwd met de beste tools en apparatuur om te gebruiken, de meest efficiënte manieren en de veiligste procedures om te volgen, hoe dingen een paar jaar geleden werden gedaan en hoe de dingen zijn veranderd. Hij zou in staat zijn gemakkelijk uitpunten op te merken, zoals iemand die de verkeerde tool voor een klus gebruikt. Indien men echter niet vertrouwd is met hoe een toneel er behoort uit te zien, kan men er niet al te gemakkelijk uitpunten (onlogische gegevens) in herkennen.

Weten hoe een toneel zou moeten zijn is hetzelfde als weten wat de ideale situatie voor dat gebied is. Ideaal betekent perfect of het best mogelijke. Wanneer men niet bekend is met de ideale situatie of met de situatie, dan is het niet aannemelijk dat men er dingen in zal waarnemen die niet-ideaal zijn.

Als we bijvoorbeeld een boer op een zeiltocht sturen, dan zou hij in een gebied terechtkomen waarmee hij niet vertrouwd is. Met een matig windje (dat wil zeggen, met windsnelheden van zo’n 50 kilometer per uur) zouden de zeilen en de touwen kraken en de golven zouden tegen de scheepsromp (bodem en zijkanten van het schip) aan slaan. Bij het zien en horen van al die dingen, zou de boer er zeker van zijn dat het schip op het punt staat om te zinken. Hij is niet vertrouwd met hoe het moet klinken of eruit moet zien. Hij mist dus alle werkelijke uitpunten en beschouwt alle pluspunten als uitpunten.

Maar op een kalme en mooie dag ziet de boer een zeer groot schip op minder dan zo’n 150 meter van de zijkant van zijn schip. Het grotere schip begint steeds dichter bij het schip waar de boer zich op bevindt te komen, en de boer vindt alles prachtig.

Een ervaren officier aan boord zou kunnen rondrennen en proberen te vermijden dat ze door het grotere schip geraakt worden, en al wat de boer zou denken was dat de officier geen goede manieren had! De boer, die de vertrouwdheid met de zee mist en geen ideaalbeeld heeft van wat een gesmeerd lopend schip inhoudt, zou waarschijnlijk geen daadwerkelijke uitpunten zien, tenzij hij zou verdrinken. Een ervaren zeeman is iemand die vertrouwd is met alles over schepen en scheepvaart. Hij herkent uitpunten zelfs in kleine dingen die onlogisch zijn.

Aan de andere kant, als de zeeman op een boerderij zou zijn, zou hij volledig missen dat er een ziekte was die de tarwe aantastte (waardoor de tarwe niet zou kunnen worden verkocht en de boerderij geen geld zou verdienen aan de tarwe). Hij zou niet opmerken dat er een hek open was blijven staan (waardoor bijvoorbeeld koeien of andere dieren eruit konden lopen en afdwalen). De zeeman zou in deze boerderij geen enkel uitpunt opmerken, maar de boer zou die zelfde dingen zien en zou meteen weten dat de boerderij zich in zo’n slechte staat bevond dat zij zo niet door zou kunnen gaan.

De regel is:

IEMAND MOET EEN IDEALE SITUATIE HEBBEN WAARMEE HIJ DE BESTAANDE SITUATIE KAN VERGELIJKEN.

Wanneer de personeelsleden geen flauw idee hebben over wat er in een echte organisatie plaatsvindt en hoe ze behoort te functioneren, dan zien ze de overduidelijke uitpunten over het hoofd.

Een voorbeeld hiervan vindt plaats wanneer een ervaren leidinggevende die een organisatie bezoekt, probeert om de gloednieuwe personeelsleden (die geen ideaalbeeld van de organisatie hebben of er vertrouwd mee zijn) te laten zien wat er mis is met de organisatie. Ze doen wat hij ze vertelt te doen (terwijl ze zich gedragen alsof ze het niet willen doen), maar houden ermee op zodra hij weer weggaat. Aangezien ze helemaal niet vertrouwd zijn met een perfecte organisatie en er ook geen ideaalbeeld van hebben, zien deze gloednieuwe personeelsleden er gewoon niets fout aan, maar ook niets goed!

De gevolgen hiervan zijn op zich onlogisch. Je ziet wellicht dat een ongetrainde leidinggevende alle mensen die goed produceren ontslaat en de luie of waardeloze mensen aanhoudt. Laten we zeggen dat zijn ideaalbeeld zou bestaan uit een rustige organisatie. Dus hij ontslaat iedereen die te veel herrie maakt of die tegen anderen zegt dat ze eens wat moeten gaan doen. Hij gaat totaal aan statistieken voorbij. Hij negeert de dingen die hij in de gaten zou moeten houden, enkel en alleen omdat hij een verkeerd ideaalbeeld heeft en niet vertrouwd is met hoe een juist toneel eruitziet.

Observatiefouten

Wanneer men niet vertrouwd is met het toneel, moet iemand de boel heel goed observeren om zich van de zaken bewust te worden. Je hebt vast weleens toeristen gezien die dat doen. Toch “ziet” de persoon die daar al lange tijd gewoond heeft veel meer dan de toeristen doen, zelfs als hij rechtuit de straat door loopt.

Het is gemakkelijk om het ongebruikelijke feit te verwarren met het “belangrijke feit”. “Het was een warme dag voor de winter” kan best ongebruikelijk zijn, maar is alleen een bruikbaar feit als blijkt dat in feite alles op die dag bevroor of als het enig ander uitpunt aangaf.

De meeste fouten in observatie worden begaan doordat iemand geen ideaalbeeld voor ogen heeft van het toneel of er niet mee vertrouwd is.

Er zijn echter ook andere oorzaken voor fouten.

“Halfzachtheid” is de belangrijkste zondaar. Halfzacht betekent dat iemand zo hard onlogische informatie of situaties logisch probeert te maken, dat hij onjuiste redenen bedenkt, verzint of wil aannemen om die onlogische informatie of situaties te verklaren. Mensen nemen aan dat iets juist is, bijvoorbeeld door zich in te beelden dat er daar iets is, in plaats van te zien dat het in feite ontbreekt. Er wordt een onjuist gegeven in het leven geroepen omdat er een volgorde verkeerd is of er een stap ontbreekt.

Er is bijvoorbeeld een doos in de bioscoop om je kaartje in te doen wanneer je de filmzaal in gaat, maar de persoon die er gewoonlijk staat om het kaartje van je aan te nemen ontbreekt. Dit wordt niet opgemerkt en mensen beelden zich in dat het die avond oké is om eenvoudig de kaartjes in de doos te stoppen. Maar het blijkt dat de kaartjesontvanger te laat was en het gevolg was dat sommige mensen gewoon maar naar binnen gingen. Ze kochten geen kaartje en liepen gewoon de zaal in zonder er een te hebben.

Het is bijzonder merkwaardig hoe gemakkelijk mensen deze ingebeelde gegevens accepteren die er helemaal niet zijn. Dit komt doordat een onlogische volgorde oncomfortabel is. Om van het ongemak af te komen, veranderen ze hun eigen observatie door het uitpunt te negeren en een andere conclusie te trekken.

Accurate Observatie

Voor accurate observatie zijn er zekere omstandigheden nodig.

De eerste is een middel voor perceptie, kijken of het horen, enz., door middel van de zintuigen. Dit kan ofwel gebeuren door communicatie op afstand (bijvoorbeeld door het lezen, horen of zien van iets dat vanuit een ander gebied wordt gestuurd) of door direct te kijken, voelen en ervaren.

De tweede is een ideaalbeeld van hoe het toneel of het gebied zou moeten zijn.

De derde is de vertrouwdheid met hoe zulke tonelen zijn wanneer de dingen ofwel goed ofwel niet goed verlopen.

De vierde is het begrijpen van de pluspunten (dingen die juist zijn) wanneer ze aanwezig zijn.

De vijfde is de uitpunten kennen (alle typen) wanneer ze verschijnen.

De zesde is het vermogen om vlot gegevens te analyseren.

De zevende is het vermogen om de situatie te analyseren.

De achtste is de bereidheid om het gebied dat de meeste uitpunten heeft, grondiger te inspecteren.

Vervolgens moet men de kennis en de verbeeldingskracht bezitten die nodig zijn om de zaak onder handen te nemen.

Men zou de bovenstaande cyclus de observatiecyclus kunnen noemen. Indien men het onder handen nemen nummer negen zou noemen, zou het de controlecyclus zijn. Cyclus betekent alle stappen van het begin tot het einde van een actie.

Indien iemand is getraind om op de hoogte te zijn van alle varianten van uitpunten (onlogica) en het formuleren van een ideaalbeeld bestudeert en steeds vertrouwder wordt met het toneel of het type gebied, zal zijn vermogen om dingen te observeren en onder handen te nemen uitmuntend zijn.