Mhlawumbe ilungelo elibaluleke kakhulu (inkululeko okungeyakho ngomthetho, imvelo noma isiko) lomuntu noma ngubani ilungelo lokuxhumana. Ngaphandle kwale nkululeko, amanye amalungelo aba mancane.

Ukuxhumana, nokho, ukugeleza okunezindlela ezimbili. I-two-way communication kusho ukuthi ukhuluma kumuntu (lokho kungukugeleza okukodwa noma ukuqondiswa okuthile—umyalezo osuka kuwe uye komunye umuntu) bese umuntu othola ukuxhumana naye ebuyela kuwe (lokho kungukuhamba kwesibili—omunye umuntu uthumela umyalezo ubuyela kuwe). Uma unelungelo lokuxhumana, kufanele futhi ube nelungelo lokungatholi ukuxhumana komunye umuntu. Yileli lungelo—ilungelo lokungaxhumani elinikeza wonke umuntu ilungelo lakhe lemfihlo.

Lamalungelo ayisisekelo kangangokuba ohulumeni bawafake emithethweni. Isibonelo esisodwa i-American Bill of Rights, otshela abantu abahlala e-United States ukuthi banamalungelo anjani.

Kodwa-ke, amaqembu abelokhu elawula lamalungelo ngandlela thile. Ngoba lapho unenkululeko yokuxhumana, futhi unezivumelwano ezithile nezibopho.

Isibonelo salokhu kungaba isivumelwano sebhizinisi. Ake sithi umlimi usayina isivumelwano sokunikeza isitolo sokudla ngamasaka ayikhulu amazambane. Unesibopho sokwenza isiqiniseko sokuthi ukhulisa amazambane anele ukuhlinzeka i-oda. Unesibopho sokuqinisekisa ukuthi amazambane avuthiwe futhi ayahlanzwa. Futhi unesibopho sokuletha amazambane endlini yokugcina izinto. Umthengi ke unesibopho sokukhokhela umlimi amazambane. Uma umlimi engalethi amazambane futhi aphule isivumelwano noma eletha amasaka ayikhulu abolile ubuningi, umnikazi wesitolo sokudla angenqaba ukuphinde athenge kuye futhi empeleni angazinqamula kumlimi.

UKUSINGATHA NOMA UKUNQAMULA

Kubu Chwepheshe be-PTS, uzobona umusho othi “singatha noma nqamula.” Kusho khona lokho.

Igama elithi singatha livame kakhulu ukusho, uma lisetshenziswa maqondana nobu-Chwepheshe be-PTS, ukwenza bushelelezi ubuhlobo nomunye umuntu ngokusebenzisa ubuchwepheshe bokuxhumana.

Igama elithi nqamula lisho umuntu owenza isinqumo sokuthi akasahlangene nomunye umuntu. Kulapho unqamula umgudu wokuxhumana. Umgudu wokuxhumana iyindlela noma ugwaqo noma ihange lapho ukuxhumana kuhamba khona kusuka komunye umuntu kuye komunye, njenge-imeyili noma umakhalekhukhwini. Imigudu yokuxhumana ingafaka umsakazo, umabonakude noma ama-bhayisikobho (amafilimu).

Umuntu othile oyi-PTS kumele asingathe noma anqamule kuMuntu Ocindezelayo noma Iqembu. Futhi izindlela umuntu akwazi ukuzinqamula ku-SP zilandela izindlela ezifanayo zokunqamula ezisetshenziswa ngabantu emhlabeni wonke ezingxenyeni ezahlukahlukene zempilo.

Thatha, ngokwesibonelo, ukuthi sisingathwa kanjani isigebengu. Uma engeke akwazi ukuzibamba ayeke ukwenza izinto ezonakalisayo njengokulimaza abanye abantu noma ukweba, amaphoyisa nalabo ababhekele ukwenza isiqiniseko sokuthi imithetho iyalandelwa kufanele basebenzise okukuphela kwesixazululo esikhona: banqamula isigebengu emphakathini. Ngamanye amagama, basusa lo muntu emphakathini bamfake ejele ngoba uyehluleka ukusingatha inkinga yakhe futhi nokuyekela ukwenza izenzo zobugebengu kwabanye abantu.

Yiso lesosimo umyeni abhekena naso uma ethola umkakhe elele nenye indoda. Isixazululo esizedlula zonke senkinga efana nale kungaba ukusingatha okubonakalayo nokubambekayo nonkosikazi wakhe amenze ayeke ukwephula izivumelwano zomshado wabo—ukuthi bazoba neqiniso komunye nomunye. Kepha uma umyeni engeke akwazi ukusingatha okubonakalayo nokubambekayo, ushiyike engenakwenza enye into ngaphandle kokuthi anqamule (ahlukanise imigqa yokuxhumana ngomshado, noma ngabe lokhu kwenziwa kuphela ngokuhlukanisa nenkosikazi isikhashana). Ukwenza ngenye indlela kungaba yingozi ngoba uxhumeke kumuntu onengxabano (ekhombisa ukucasuka, intukuthelo noma ukumelana nomuntu othile noma okuthile) kwizivumelwano zokuqala, izinqumo nezibopho zomshado.

Umuntu angaba yi-PTS uma exhunywe kothile onengxabano eqondiswe kuye. Ukusingatha isimo se-PTS, umuntu oyi-PTS usingatha ingxabano yalomuntu, noma njengesinyathelo sokugcina lapho yonke imizamo yokusingatha ihlulekile, unqamuka kulowo muntu. Usebenzisa nje ilungelo lakhe lokuxhumana noma lokungaxhumani nomuntu othize.

Ngokusebenzisa ubuchwepheshe “bokusingatha noma bokunqamula,” umuntu empeleni wenza into efanayo neyenziwe kumphakathi noma eqenjini noma emshadweni izinkulungwane zeminyaka.

UKUSINGATHA IMITHOMBO YENGXABANO

Ezimweni eziningi ezinkulu, uma umuntu enelungu lomndeni elithile noma othile asebenza naye obonakala enengxabano naye ukuthi abengcono, akuyona ngokuvamile inkinga ye-source ephikisayo efuna ukuthi ama-PTS angabi ngcono. Ngokuvamile kakhulu ukungabi nolwazi oluqondile mayelana nokuthi umuntu oyi-PTS wenzani ukubangela noma ukucasuka. Esimweni esinjalo, ukumane unqamule oyi-PTS bekungeke kusize izinto nakancane. Kuyinto eyaziwayo ukuthi umuntu oyi-PTS uvele wakushaya indiva lokho okungenzeka ukuthi ukwenzile ukubanga isimo senkinga.

Lokhu akunzima ukukuqonda lapho ubheka la maqiniso:

a. Ukuze ube yi-PTS kwasekuqaleni, oyi-PTS kumele enze okuthile okungalungile kuyi-source yengxabano.

b. Lapho umuntu enze into embi komunye umuntu, lokhu kwehlisa ikhono lakhe lokubhekana (bhekisisa) inkinga, ahlangane nalowo muntu futhi abhekane nalokho akwenzile. Futhi kwehlisa umuzwa wakhe wokuzibophezela ngalokho akwenzile ukulimaza omunye umuntu.

Lapho noma ngubani osebenzisa ulwazi futhi esebenzisa ubuchwepheshe kulesifundo uku-assist omunye umuntu oyi-PTS kwelinye lamalungu omndeni wakhe noma amaningi,akancomi ukuthi lowo muntu anqamule ku-source yengxabano. Iseluleko okufanele sinikezwe umuntu oyi-PTS ukusingatha.

Ukusingatha ukufundisa umuntu oyi-PTS kubuchwepheshe bobu-PTSness nokucindezela. Ubeseqondisa ngokucophelela futhi ngokuqinile i-PTS ngezinyathelo ezidingekayo ukuletha ukuxhumana okuhle ne-source yengxabano.

LAPHO UKUNQAMULA KUSETSHENZISWA KHONA

Uma unomuntu oxhumeke kuMuntu Ocindezelayo, onjengomuntu ohamba ekhuluma futhi enza izinto ezenza abanye abantu abaseduze nabo bazizwe bemncane, bengakhoni, futhi benamandla amancane, kusobala ukuthi lo Muntu Ocindezelayo akafuni noma ubani ukuba abengcono, nhlobo.

Eqinisweni, i-SP, wesaba ngokuphelele, noma ngubani ongaba namandla amakhulu.

Ngakho-ke, i-PTS ngeke iye ndawo lapho izama ukusingatha lomuntu. Impendulo ukunqamula ukuxhumana.

INDLELA ONGANQAMULA NGAYO

Ukuthi ukunqamula kwenzeka kanjani kuncike kulokho okwenzekayo nokuthi bangobani abantu abathintekayo.

Ukwenza isibonelo, ake sithi umuntu oyi-PTS uhlala eduze komtholampilo wezengqondo lapho abantu abasangene belashwa khona noma ijele lapho izigebengu zivame ukweqa khona futhi azizwe engaphephile khona. Uyi-PTS ngenxa yendawo ahlala kuyo nokuthi kwenzekani khona. Ukusingatha kulula—umuntu angathuthela kwesinye isakhiwo kwenye indawo. Akudingeki abhale noma yiluphi uhlobo “lwencwadi yokunqamula” emtholampilo wezifo zengqondo noma ejele. Umane nje aguqule indawo ahlala kuyo—oku, umphumela ukunqamula ukuba sendaweni ecindezelayo.

Esinye isibonelo kungaba ngumnikazi webhizinisi othola ukuthi othile omsebenzelayo ungu Muntu Ocindezelayo—lomlisa weba imali, axoshe amakhasimende, azame ukususa abanye abantu abasebenza lapho futhi ngeke alungise isimilo sakhe noma ngabe kwenziwani ukumvimba. Ukuphatha kulula kakhulu—i-PTS ixosha uMuntu Ocindezelayo lokho ukuphela kwakho khona lapho!

ISIFINYEZO

Ubuchwepheshe bokunqamula kubaluleke kakhulu ekusingatheni i-PTS. Ingakhona futhi isindise abantu abaningi ezinkingeni eziningi. Kusindise ngisho izimpilo. Kepha kumele isetshenziswe kahle.^*

^*Akukho lutho kulokhu okulotshwe lapha oluyoke noma ngaphansi kwanoma yiziphi izimo lusekele noma yikuphi ukwephulwa kwemithetho yezwe. Noma yiliphi icala elinjalo kufanele linikeze lowo owonile izinhlawulo ezichazwe ngumthetho.